Hoffelijkheid: Deugd van de Maand

Hoffelijkheid is voor mij een woord uit een andere eeuw, een andere werkelijkheid. Dames met parasols die al wandelend elkaar beleefd toeknikken. Heren die hun hoed afnemen en een lichte buiging maken. Burgers die opzij gaan en ruimte maken als iemand van adel arriveert. Een scène uit een kostuumdrama.

Ik associeer hoffelijkheid met woorden als: minzaam, hoofsheid, galanterie, ridderlijkheid en faveur. Woorden die ik ken uit oude boeken en historische films. Ik heb ze nog nooit 'in het echt' gehoord. Hoe zit dat met hoffelijkheid, de deugd van deze maand? Is dat een deugd voor verhalen over vroeger of kunnen we daar vandaag de dag ook iets mee?

Waar komt hoffelijkheid vandaan?

Er waren 600 jaar geleden allerlei regels voor hoe je je moest gedragen in adelijke kringen (aan het hof). Tijdens de regering van hertog Filips de Goede (1396-1467) kregen bezoekers voor het eerst een etiquette: een kaartje met daarop de regels voor hoe ze zich moesten gedragen aan zijn hof.

Hoffelijkheid begon dus als: je gedragen alsof je in een paleis bent, alsof je aan het hof bent.

De adel en vorsten waren eeuwenlang de trendsetters. Dus wat zij deden, wat zij belangrijk vonden, hoe zij zich gedroegen: dat beïnvloedde de rest van de samenleving. Wilde je als gewoon burgerpersoontje opklimmen in de maatschappij? Dan was je hoffelijk gedragen en je aan de etiquette houden, een van de belangrijkste voorwaarden om 'vooruit te komen'.

Alleen voor de vorm

Ik denk dat hoffelijkheid eeuwenlang 'iets van de buitenkant' is geweest. Te beginnen met hertog Filips de Goede. Hij streefde dan misschien wel goede manieren na, maar of dat dieper ging dan 'voor de vorm'? Ik weet niet hoe hij mensen behandelde, of hij respect toonde voor -bijvoorbeeld- zijn echtgenotes. Wel is bekend dat hij minimaal dertig minnaressen had.

Jij kent vast ook verhalen over schone schijn, waar men 'hoffelijkheid' hoog in het vaandel heeft (ook zo'n heerlijk gedateerde uitspraak), maar ondertussen vooral bezig is met roddel en achterklap.

Wat dat betreft zijn wij mensen weinig veranderd. We vinden respect hebben voor elkaar belangrijk. Tegelijk is roddelen nog steeds een favoriete bezigheid en er wordt flink aan verdiend. Dat mensen worden afgekraakt op social media schijnt normaal te zijn. Voordringen, een middelvinger opsteken, luid praten in een stiltecoupé, rechts inhalen op de snelweg... het is zo 'gewoon' geworden dat iedereen daar wel eens mee te maken heeft. En iedereen ergert zich er enorm aan. Misschien omdat we vinden dat dit soort gedrag te maken heeft met een gebrek aan respect?

Ik vraag me af of dat echt zo is. Ik kan me voorstellen dat je het zo interpreteert, dat je het gevoel krijgt dat de ander geen respect voor jou heeft als je een buurtje tegenkomt die je niet groet. Ik denk echter dat het niet de intentie is om 'te laten merken dat je niet gerespecteerd wordt'. Dat de ergernis-veroorzaker zelfs niet het doel heeft om onbeleefd te zijn. En eigenlijk zou de intentie van de ander niet zo belangrijk moeten zijn. Ik ben verantwoordelijk voor mijn gedrag. Jij voor het jouwe. Dus de vraag is: hoe reageer jij? Doe je dat op eenzelfde manier, door net zo 'respectloos' te reageren? Ik denk dat we, in plaats van te focussen op het tonen van/een gebrek aan respect, meer kunnen bereiken met een beetje hoffelijkheid.

Professor Sophie van Bijsterveld onderzoekt de relaties tussen religie, staat en samenleving, en zegt over hoffelijkheid: “Wij hoeven helemaal niet zoveel respect voor elkaar te hebben om toch wat hoffelijk te zijn. Hoffelijkheid is een smeermiddel in het onderlinge contact: geen respect dat je van een ander eist, maar hoffelijkheid die je jegens een ander betracht.”

Hoffelijkheid is relevant

Professor van Bijsterveld geeft ook een geweldige reden waarom hoffelijkheid er nog steeds toe doet: “Ik kan iemands opvattingen bestrijden, voor iemands gedrag geen tolerantie opbrengen, maar hem of haar wel op een hoffelijke manier tegemoet treden. Hoffelijkheid geeft een beetje ontspanning in het alledaagse leven. Het maakt het leven wat aangenamer en de lontjes wat langer.

Ja, hoffelijkheid heeft iets ouderwets, het ontstond in een wereld die voor de meesten een ver-van-ons-bed-show is. Een wereld van andere normen en waarden. Dat betekent echter niet dat hoffelijkheid er nu niet meer toe doet, het doet er wel degelijk toe, maar het heeft een andere inhoud gekregen. In plaats van 'je gedragen alsof je aan het hof bent', betekent het nu 'iedereen vriendelijk en beleefd behandelen, ongeacht de situatie.

En hoe doe je dat, hoffelijkheid inzetten? De beschrijving van hoffelijkheid in de set Deugdenvriendjes is heerlijk praktisch en daar sluit ik mee af:

Hoffelijkheid betekent beleefd zijn en goede manieren tonen. Je houdt rekening met anderen. Je luistert aandachtig en laat mensen uitpraten. Je groet en bedankt vriendelijk. Je wacht netjes op je beurt. Je zegt 'Het spijt me' als er iets verkeerd gegaan is.

---

Reflectievragen

1. Welke zin op de deugdenkaart spreekt jou op dit moment het meest aan? Waarom?

2. Deze quote kwam ik tegen op social media (geen idee wie deze uitspraak als eerste deed): “Distance is the only answer to disrespect. Don't react, don't argue, don't dive into drame. Simply remove your presence.” Afstand is het enige antwoord op disrespect. Reageer niet, argumenteer niet, stort je niet in het drama. Zorg simpelweg dat je weggaat. Wat vind jij van deze quote? Kan hoffelijkheid soms bestaan uit afstand nemen? 
   

3. Ik weet niet hoe vaak jij een paleis bezoekt/aan het hof bent, maar ik kom daar alleen als toerist. Dat geldt tegenwoordig waarschijnlijk voor 99,9% van alle mensen – dus daar hebben we hoffelijkheid niet meer voor nodig. Waar zie jij kansen om hoffelijkheid in ons alledaagse leven in te zetten?
   

   
   

---

Ik ben Anja Bol, deugdenenthousiasteling en vormgever van eigenwijze verhalen bij Studio Boldly. Als ondernemer met beperkte energie en concentratie, introvert en creatieve duizendpoot, weet ik hoe belangrijk

het is om trouw te zijn aan jezelf, aan je eigenheid.

Ik help vrouwelijke solo-ondernemers hun eigenheid te ontdekken, te omarmen en vervolgens te vertalen naar een huisstijl en/of boekontwerp.