Dienstbaarheid: Deugd van de Maand

Als je de tekst van de deugdenkaart Dienstbaarheid leest, voel je dan een emotie opkomen?

Misschien ben je verbaasd over mijn vraag. Voel je niets opborrelen, want je leest deze deugdenkaart heel neutraal. In dat geval: ik ben zo blij voor je!

Verdriet

Mijn reactie op de tekst is heftig. Ik voel verdriet en wil ervan weg. Niet verder lezen, er niet langer over nadenken. Het schrijven van deze Deugd van de Maand mail duurt lang. Ik doe regelmatig een poging om te beginnen, voel me overweldigd en stop. Zo gaat het twee weken lang, tot... ik besluit het verdrietige gevoel een beetje toe te laten en er een soort van nieuwsgierig naar te zijn.

Er is eigenlijk niks mis met verdriet. (Toch?) Het is niet leuk, het doet pijn. Maar het heeft me ook iets te vertellen, want: waarom roept dienstbaarheid verdriet bij mij op?

Waarschijnlijk heeft het te maken met dat wat bij de deugd Waardigheid ook al naar boven kwam: de diep ingesleten oude overtuiging dat ik alleen van waarde was als ik me nuttig maakte. Dit ongezonde zelfbeeld (en mensbeeld) leidt tot uitputting. Het is een soort verslaafd zijn aan de waardering en goedkeuring van anderen. En – zoals dat met verslaving gaat – heb je er steeds meer van nodig om hetzelfde effect te krijgen. Ik moest meer doen, meer helpen, altijd dienstbaar zijn en vooral steeds NODIG/NUTTIG zijn, om nog een beetje zelfwaardering te voelen. En uiteindelijk kon ik niet meer. Ik was op. Leeg. Had zoveel gegeven dat het voelde alsof ik er niet meer was, alsof ik geen zelf meer had.

En ja, dat is verdrietig. Zelfs nu nog, terwijl die periode van burn out al jaren achter me ligt.

Waar zit de kronkel?

Het is een feit dat dienstbaarheid een deugd is. Het bewijs ligt voor me (2 deugdenkaarten uit verschillende sets 🙃). Waarom vind ik het moeilijk om de deugd in dienstbaarheid te zien? Welke kronkel zit er in mijn gedachten- en gedragspatroon? 

Mijn nieuwsgierigheid leidt me naar verschillende artikelen en boeken over dienend-leiderschap. Inge Luijten zegt in haar boek 'Echte leiders dienen' dat dienstbaarheid in de kern gaat om de bereidheid anderen te dienen. Dus niet: huppakee, de handen uit de mouwen, anderen helpen (of ze er nou om vragen of niet). Nee, integendeel:

“Een dienend-leider ben je. Het is een levenslange reis met als centraal thema je eigen ontwikkeling en de ontwikkeling van anderen. Je eigen groei leidt tot de groei van anderen en de groei van anderen stimuleert vervolgens jouw groei en de groei van je organisatie. Dat de belangrijkste behoeften van anderen op de eerste plaats komen, wil dus niet zeggen dat je alleen maar met anderen bezig bent. Sterker nog, om een goede leider te kunnen zijn, zul je eerst goed voor jezelf moeten zorgen. Alleen iemand die zelfbewust is, sterk in zijn schoenen staat en zichzelf kan leiden, kan anderen dienen via zijn leiderschap.”

Er gaat een me lichtje op. Of nee, dat is te zwak uitgedrukt. Het licht gaat aan!

Mijn 'dienstbaarheid' was NIET vanuit een bereidheid om anderen te dienen! De drijfveer was een angst: onwaardig te zijn. Mijn 'dienstbaarheid' was er niet op gericht om erachter te komen wat de ander nodig had zodat diegene kon groeien, ik probeerde erachter te komen wat de ander nodig had zodat IK die behoefte kon vervullen en ik me onmisbaar maakte voor diegene.

Dat wat ik voor dienstbaarheid aanzag, was niet echt. Het leek er misschien op, maar sloeg de plank mis.

Look-a-like deugden

Het doet me denken aan het principe van de 'nabije vijand'. Volgens Brené Brown hebben emoties en karaktertrekken near-enemies – toestanden die vergelijkbaar aanvoelen, maar vanuit een andere hoek komen.

“Nabije vijanden van emoties en ervaringen kunnen er uitzien en zelfs voelen als verbinding, maar uiteindelijk brengen ze verwijdering met zich mee: verwijdering van wie we zijn en verwijdering van anderen.”

Ik denk dat voor deugden hetzelfde geldt. Soms lijkt iets een deugd, maar is dan een look-a-like met een verkeerde bedoeling, een duistere schaduw die verwijdering brengt. Een paar voorbeelden:

deugd

hoop

zelfredzaamheid

mededogen

liefde

nabije-vijand/look-a-like

blind optimisme

hyperonafhankelijkheid 

medelijden

plakkerige gehechtheid

Voor mij zijn 'pleasen' en 'onmisbaarheid' de nabije-vijand van dienstbaarheid. Mijn gedrag leek op het inzetten van dienstbaarheid:

• ik zoek manieren om van betekenis te zijn

• ik sta klaar voor mijn vrienden en familie

• ik schenk mijn aandacht en tijd

Maar het was geen echte dienstbaarheid, ik deed alsof. En 'fake it till you make it' (doe alsof, totdat je het kunt) werkt niet bij nabije-vijanden/look-a-likes.

Hart werk

Om bij echte dienstbaarheid te komen, moet ik mijn masker afzetten, de make-up verwijderen, mijn onderliggende angst in de ogen kijken en werken aan de kern. Mijn kern. Werken aan mijn hart. Zoals Martin Luther King zei: 

“Iedereen kan groots zijn … want iedereen kan dienstbaar zijn. Daarvoor is geen scholing nodig. Je hebt alleen een groot hart nodig. Een liefdevolle ziel.”

Daar ga ik me deze maand op richten. Niet op het inzetten van dienstbaarheid, maar op dat waar dienstbaarheid door gevoed wordt: een groot hart, een liefdevolle ziel.

Leuk zal het waarschijnlijk niet zijn. Want om mijn hart te laten groeien, moet het helen. Openliggende wonden mogen verzorgd worden. Wildgroeiend littekenweefsel verwijderd. En dat doet pijn. Maar het voelt anders dan de verdrietige pijn waar ik mee startte. Dit is hoopvolle pijn: de groeipijn van dienstbaarheid!

---

Reflectievragen

1. Welke zin op de deugdenkaart spreekt je aan? Waarom? 
   

2. Hoe ga jij deze maand aan de slag met dienstbaarheid? 
   

3. Wat vind je van het principe van de nabije-vijand? Kan je meer voorbeelden bedenken van een deugd en de bijbehorende nabije-vijand/look-a-like?
   

   
   

---

Ik ben Anja Bol, deugdenenthousiasteling en vormgever van eigenwijze verhalen bij Studio Boldly. Als ondernemer met beperkte energie en concentratie, introvert en creatieve duizendpoot, weet ik hoe belangrijk het is om trouw te zijn aan jezelf, aan je eigenheid. Ik help vrouwelijke solo-ondernemers hun eigenheid te ontdekken, te omarmen en vervolgens te vertalen naar een huisstijl en/of boekontwerp.